Амаль усё сваё жыццё Юзэфа (імя зменена па жаданню гераіні) пражыла ў маленькай вёсачцы на мяжы паміж Заходняй і Ўсходняй Беларуссю. У шчырай размове яна распавядае пра свой лёс, афарбаваны і цяжкімі выпрабаваннямі, і радасцямі.

Вучоба

Я не буду мучыць цябе гісторыямі пра тое, як мы, дзеці з трох навакольных вёсак, хадзілі зімою на лыжах па дзесяць кіламетраў да школы. Усе ведаюць, што такое было, і што такіх вёсак было шмат. Размаўляць пра гэта не мае сэнсу, таму што для мяне, як і для большасці дзяўчын з наваколля, вучоба на гэтым спынілася. Мая адукацыя – восем класаў школы, далей мяне вучыла жыццё. І маці.

З дзяцінства мы з братам выконвалі свае абавязкі па гаспадарцы. Вядома, брат вабіў час з іншымі мужыкамі, а я гадавался маці ды бабуляй. Пасвілі карову, хадзілі на рэчку мыць бялізну, гатавалі ежу, вялі гаспадарку. Ні пра якія вучылішча ніхто ніколі і не думаў: брат пайшоў у армію, а бабуля хворая – куда я з дому паеду? Да і што можна было тады дзяўчыне вывучаць? Як шыць, гатаваць ды сракі падціраць. Дык я ж гэта ўсё умела.

Вяселле і шлюб

Ён толькі з арміі вярнуўся – усяго пяць дамоў ад нас жылі яны, амаль што суседзкі хлопец – трохі дзікаваты, але вельмі прыгожы, з вусамі чорнымі. Шмат дзяўчын бацькі гатовыя былі яму аддаць, але мая маці стала рогам: дома сядзі, з ім не хадзі. А бацька мой з ім і яго братамі гарэлку хадзіў піць.

Потым ён знік неяк, гаварылі, паехаў з сябрамі ў горад па нейкаю працу. Калі вярнуўся, падарыў мне чырвоныя боты і сказаў, што я надта прыгожая. Каб ён не адзін такі прыехаў, уся вёска хадзіла б ды падлічвала, колькі гэтыя боты каштуюць.

Пасля вяселля грошы скончыліся.
Добрыя былі боты, так. Але мы іх потым прадалі: нам не хапала грошай, каб пахаваць дачку.

Цяжарнасці і смерць дзіцяці

Даўно гэта было, я вельмі няшмат памятаю. Памятаю толькі, як ляжу на ложку, а па лытках пачынае нешта цеч. Нейкім цудам трапіла ў бальніцу ў горадзе. Мужа няма, маці няма, нікога няма. Усё баліць, я ляжу, я па калідоры панні ходзіць, за жывот трымаецца і галосіць: “Дайце вяроўку, я павешуся!”
Уладзік нарадзіўся вялікі і здаровы. Калі я вярнулася дадому, усе радаваліся і віншавалі нас з мужам: першае дзіцё, першы сын. Дарэчы, мужа не было побач, калі я верталася з бальніцы. Ён працаваў у горадзе і чамусці ніхто іншы не мог забраць мяне, таму мне трэба было самой шукаць транспарт. Па шашы з навароджаным я ехала на бензавозе, потым па грунтоўцы шла пешшу. Пакуль шла, не адзін раз успомніла словы той панні: “Дайце вяроўку, я павешуся!”

Лена нарадзілася ў нас праз пяць год. Яна была надта маленькая і амаль што празрыстая, таму ўсе адразу зразумелі, што нешта з ёй не тое. Яна пражыла ўсяго два-тры дні ды памерла, бо не хацела ці не магла есці. Тады нам і давялося прадаць мае чырвоныя боты, каб даць штосці ксяндзу за службу.

Хатні гвалт

Калі мы на нейкі час пераехалі ў горад, я адчувала сабе вялікай гаспадарыняй. Жылі мы ўтраіх ў кватэры, якую мужу даў завод, на якім ён тады рабіў. Я спадзявалася хутка стаць той гарадской паннай у прыгожых сукенках, якіх бачыла на вуліцы. Аднак усё пайшло не так.

Муж пачаў піць, ды піць шмат. З сябрамі з завода яны маглі знікнуць на тыдзень, і мы з іншымі жонкамі заставаліся адны з дзецьмі ды гаспадаркай. Я марыла, як буду сядзець у кіно з дзяўчатамі ў тонкіх шалях, а сядзела над пустым тазам разам з іншымі жонкамі працаўнікоў-ударнікаў.
Каб шмат піць, трэба было шмат грошай. Бывала, мужніну зарплату я не бачыла па паўгода, таму сама пайшла працаваць, куды бралі: у дзіцячы садок мыць посуд ды ў краму мыць падлогу.
Мужу слова сказаць было нельга, бо хадзіла потым з падбітым вокам. Сыну гаварыла, што ўпала з крутога ганку, калі несла таз з вадою, ці яшчэ нешта. Суседкам гаварыць нічога не трэба было.
Вось я зараз табе ўсё гэта гавару і мне падаецца, што я ўжо некалькі разоў паўтарыла… “няма”, “няма”, “адна”, “адна”. Але на самой справе я ніколі не была адна.

Пахаванне мужа

Ён памёр год таму ад кароны гэтай, у бальніцы. Не змаглі мы развітацца. Я яму ў ногі кінулася, калі ён ужо ў труне ляжаў, прасіла прабачэння за ўсё. Сын чуць адцягнуў тады. Не глядзі так на мяне, гэта заўсёды будзе адчувацца як мая віна: і смерць дачкі, і тое, што біў ды піў, і тое, што захварэў. Ёсць пачуццё, што гэты былі мае абавязкі як жонкі, як жанчыны, а я іх не выканала.

“А што людзі скажуць?”

Так у вёсцы заведзена, нічога ты не зробіш. Заўсёды ў цябе ў галаве гэтае пытанне: “А што людзі скажуць?” Я гэты пагляд ведаю, калі на цябе глядзяць як на здрадніцу, ці на зладзейку якую, распусніцу. На мяне так глядзелі, калі я ў чырвоных ботах на вяселле танчыла, калі дачку пахавала раней, чым яе пахрысціць змаглі, калі пабітая з хаты выходзіла.

Спадніцу падымеш - “А што людзі скажуць?”
Хустку не павяжаш - “А што людзі скажуць?”
Твар не схаваеш - “А што людзі скажуць?”
Дзіцё хворае народзіш - “А што людзі скажуць?”
Не дай Божа з кім лішнюю хвіліну пагутарыш - “А што людзі скажуць?”
Мужа ад гарэлкі не адвароціш - “А што людзі скажуць?”
З мужам разыдзешся - “А што людзі скажуць?”

І так без перапынку, думаеш ды думаеш. Калі малая была, расказвалі ўсё маці, калі дарослая – бацьку. Калі бацькі памерлі, суседзі паміж сабой усё разносілі.
Зараз усё такое ж, нічога не змянілася: усе сочаць, калі ўстану, ці не позна пачну працаваць, калі сын прыедзе, а ці з нявесткай ды ўнукам, або адзін, а што прывозіць, а дзе набывае. Яны ж потым да мяне прыходзяць і распавядаюць мне пра ўсё, што яны за дзень на тым канцы вёскі пачулі ды ўбачылі, а з іншымі пра мяне ж размаўляюць. Усё адно, толькі б пагаварыць пра што было.

Галоўная радасць

Зараз жыву ў мужнінай хаце з сабакам, сын з сям’ёй – у горадзе. Летам прыязджаюць вельмі часта, у астатні час значна радзей. Нявестка часта паўтарае, што мне ўжо трэба з’язджаць да іх, бо ў вёсцы жыць цяжка.

Гэта толькі зімою цяжка, бо працы няма... Але што ж ты зробіш? Ранкам устанеш, па двары пройдзеш, снег дзе-нiдзе падчысцiш. Гэта праца, гэта я разумею. А далей? Сядзiш i чакаеш, можа падыйдзе хто. Без працы цяжка, не магу я просто так сядзець у хаце. Сяджу i чакаю, калi ўжо вясна. Снег сыйдзе – тады ўжо рабiць можна. Мне трэба мая зямля…

Унук тэлефануе раз на тыдзень, бывае, што нечага расказаць, але мне вельмі прыемна, што ён не забывае мяне. Гэта мая галоўная радасць – што не забываюць.

Каму цяжка, але я тут нарадзілася і тут памру. Я табе больш скажу: мяне тут яшчэ і пахаваюць. Буду ляжаць побач з бацькамі, братам, мужам ды дачкой. А сабаку пасля смерці маёй унук забярэ, вельмі яны адзін аднаму падабаюцца.