«УЖ» запускает серию текстов, в которых квир-люди, живущие в Беларуси, рассказывают о своем опыте. Тексты написаны в формате эссе-дневника. Личный, индивидуальный опыт сочетается в них с тем, что знакомо всем. Так мы стараемся победить летаргию, преодолеть молчание и вернуть себе пространство для мышления и памяти. 

Мне сложно начать говорить после долгого перерыва. Связано ли это с выученным молчанием в целях самозащиты — или от усталости ослабевают мышцы, необходимые для говорения? В электричке мои ноги упираются в чужие, голоса сливаются в единый грубый звон, выстроенным лесом стоят удочки. Мы останавливаемся по пути несколько раз: сломались ли? пропускаем ли рядом идущие поезда? даем ли дорогу составам, тянущим военные машины? Мы сильно задерживаемся, но от этого становится по-странному спокойно. 

Я всегда захожу либо в последний, либо в первый вагон. Сегодня я в последнем. Рассматриваю попутчиков, пытаюсь заметить едва различимый танец мышц на их лицах, подслушать разговор, выловить что-то о причинах нашей задержки. Мы спыніліся, таму што бярозавыя галіны, выкручаныя катаклізмічным ветрам, апусціліся на правады. Людзі, што сядзяць справа ад мяне, выходзяць пакурыць. Гляджу на іх праз мутнае шкло. У зыркіх гумовых шлёпках чарнеюць канцавінкі іх брудных пальцаў. Ехаць мы ня можам. Я нечакана шчыра радуюся, але стараюся не падаць віду, што пасміхаюся. Нашае спыненне пасярод лесу — магічная ўдача, сама прычына нерухомасці нашага саставу прыемная: прырода аказвае супраціў і перамагае. Зламаная бяроза цягнецца праз чыгуначны шлях да другога боку рэльсаў, пасажыры цягнуцца да дзвярэй, час працягваецца ламацца і надрывацца, і мы, як начынка гэтага пірага, выпадаем наўпрост на зямлю. Мяне заўсёды раздражняюць спробы падпарадкаваць прыроду. 

У апошнія месяцы я часта перасоўваюся паміж горадам і адкрытай прыродай, таму прыкмячаць розніцу атрымліваецца аўтаматычна. У Беларусі заўсёды быў адметны гукавы фон. Рыпенне цягніка ў метро, гарэзлівая прапанова купіць часнок, кантралёрка ў мікрааўтобусе разрывае квіткі напалам, пясок рыпіць ў згібе паміж пальцамі нагі, суседзі з раніцы трансліруюць ‭«Радыё Рокс» на перыметр некалькіх лецішчаў. Пад мастамі грае шансон, шуміць невялікі фантан. У горадзе самае блізкае да адкрытай прыроды —  гэта парк. Ці забаронена ў Беларусі ляжаць на паркавай траве? Я заўсёды думала, што так. Пасярэдзіне чэрвеня ў гэтым годзе было па-восеньскаму зябка, але ў сонечны дзень я вылезла з дома і выбрала кавалачак зямлі. Прысела і чакала, пакуль не згоняць. Трава была сапрэлая ад тыдняў мінулых дажджоў, і я думала пра тое, як дзіўна адчуваць пад спінай упартую цвёрдую і пахучую / сваю / зямлю. 

Ці хачу я напісаць штосьці харошае пра Беларусь? Я задалася мэтай даследваць гукавы склад свайго асяроддзя і прымушаю сябе слухаць усё, з чым сутыкаюся: пяшчотныя гукі пацалункаў на аўтобусным прыпынку, покліч берасцянкі з-за адкрытага ноччу вакна, шэпт у кафэ — часта ні пра што, але часам пра новыя налогі і штрафы за даўжыню травы. Люблю, калі людзі гавораць пра нешта забароненае. Я атрымліваю ад гэтага першабытную, жывёльную асалоду, быццам бы паміж мною і тымі, хто размаўляе, з’яўляецца сувязь. Ці намагаюся я палюбіць гэтае месца? Або, наадварот, адвучваю сябе ўспрымаць яго з тонкасцю і спачуваннем? 

Я маю такую забаву (калі мы ўмовімся, што гэтае слова апісвае нешта, што можа прыносіць не толькі радасць, але і боль): у метро падглядаю за экранамі тэлефонаў суседзяў. Сёння навіны чыталі ў ‭«Анлайнеры», у мінулым месяцы заўважыла ‭«Люстэрка», а пару дзён назад бачыла канал ‭«Антыфашізм» у Вайберы, дзе карыстальнікі абразліва і злосна абмяркоўвалі вызваленых з турмаў людзей. У хуткай сталіцы я кожны дзень праходжу праз гэта сіта: самаспраўджанае прароцтва, камяк чалавечай тварожнай масы, складзены з чужых потных целаў. «Зэкам не месца сярод нармальных». Самая вялікая плошча, перанасычаная злосцю.

На рынак я прыхажу ў першую спякотную сераду ліпеня і спачатку займаюся пакупкай ягад, калючых агуркоў, рукалы і радыскі. Калі ўсе пералічаныя прадукты ўжо ў маім кошыку або абвісаюць з рук чырвонымі пакецікамі, я іду за сваей першай турэцкай кавай. Ува мне прарастае цікаўнасць і спачуванне да людзей, якія вучацца жыць на чужой зямлі і любіць яе. Я хаджу ў месцы, адчыненыя мігрантамі, каб давесці сабе: усё гэта магчыма. 

У адным я доўга разглядаю натоўп прыгожых громкіх людзей са стаканамі піва, у іншым перабіваю цішыню размовай з ўладальнікам, пакуль кава астывае ў маленькім каляровым кубачку. Побач з кавай ляжыць пяшчотны кавалачак рахат-лукума ў цукровай пудры. Калі я запытваю, ці падабаецца Джахіду ў Беларусі, ён пералічвае спіс гарадоў, якія ўжо пабачыў, і называе Горадню сваім фаварытам. Кажа, што ў Беларусі ёсць культура. Я пагаджаюся з ім, ўнутры прыхавана ёкаю, пасміхаюся ў адказ і запамінаю яго адкрытае аблічча. Хачу запытаць ці сумуеш ты па Радзіме, але словы так і не выходзяць з рота.

Я постоянно борюсь за способность называть это место домом, и мне любопытно, все ли испытывают что-то подобное: перетягивание понятия и флюидность называния. Я разрешила себе говорить на любом языке, каком захочу, но разговаривать и писать —  не одно и то же. Поэтому даже здесь я занимаюсь тем, что переношу слова из одного языка в другой, искажая смысл обоих. Иногда Беларусь кажется мне именно такой — неотвеченной, необозначенной, определенной исключительно своей неподходящностью (я тут намеренно выдвигаю слово за его пределы, пытаюсь дать ему нужную форму ці ператварыць на іншае слова — непрыдатнасць). Я исследую как саму Беларусь, так и ее описания, находя такие вещи, как:

обмылок

відзікі

колючие домашние огурцы на самом краю рынка

дизельный поезд на три вагона

продавец творога, разлившегося на прилавок белой строительной пеной

Если бы я могла рассказать о жизни в Беларуси, то, может, стала бы немного более счастливой? А так з рота льецца то соль, то вада, то 40 сінонімаў слова балота, то ўрыўкі мэсэджаў любові, якія павінны прабіць сцяну паміж тым (іншым) бокам дзяржаўнай мяжы і якія ніколі гэтага не зробяць. Я ў чарговы раз чытаю пра мігранцкі крызіс і смерці і думаю пра тое, як цяжка паміраць на чужой зямлі —‭ нічейной, но присвоенной распаренной ненавистью и горьким дыханием непринадлежности. В ночи, когда мне особенно тревожно, я сню дом — убежище прытулак сховішча прыстанак пасярод брусніц, шэрага неба, зялена-чырвоных сцягоў і бессаромных арыштаў. У такія ночы я знаходжу сябе пакуль пераходжу раку ўброд — так рабілі сотні і тысячы да мяне. Чапляюся за падгалоўе сядзення ў хісткай маршрутцы, якая выплевывае нас пасярод напружанай памежнай цішыні леса. Такія сны доўгія і не скончваюцца нічым: я проста перастаю бачыць. 

Я стараюся шмат чытаць, бо гэта дапамагае апрацоўваць рэальнасць вакол, але не атрымліваю таго задавальнення, што было раней. Чытанне ў такі час стае для мяне мембранным фільтрам злосці, нянавісці, падазронасці, адчаю: што са мной здарылася? чаму я не магу пісаць? чаму заблытаная памяць пра будынак следчых органаў кіруе маім няёмкім целам і чаму я дазваляю гэта? Я ўгаворваю сябе заняцца фізічнай формай, прымусіць і пальцы, і плечы, і шыю, і сцёгны слухацца, гатую іх да бегу, да скоку, да трывалага болю. Але цела стае непадатлівым і вязкім. Яно, як іі ўсё існае, імкнецца да нерухомасці. Я прыхаджу дадому стомленая, і думкі разрываюцца і лопаюцца, нібы сляды дыхання на паверхні вады. 

Увесь чэрвень горад залівала дажджом, а я лазіла па «Куфары» у пошуках цёплага адзення. Ногі ў красоўках хлюпалі нетыпова халоднай для лета вадой, я здавала экзамены і марыла пра кветнік. На працы людзей было няшмат, але ад стомленасці не ратавала нават кава з прысмакам падвальнай каналізацыі. 

Рэчы, якія выклікаюць у мяне абуранасць: дваровага сабаку хаваюць на час праверкі завода, каб камісія не заўважыла яго прысутнасці. Пакідаюць яго заканурак, пакідаюць ашыйнік і міску. Сабаку не знайсці, а пакінутая прастора з ледзь заўважным сабачым душком не можа лічыцца парушэннем. Сама не заўважаю, як схаваны завадскі сабака становіцца самай акуратнай метафарай. Рэчы, якія мы хаваем ад адных, гучаць выразна і родна для іншых, больш навостраных і чуллівых целаў. Колькі такіх целаў затаілася побач? 

Мінск не быў і не стаў мне родным горадам. Ён нічога не запамінае — хуткасць змены яго скуры мяне стамляе. У нейкім сэнсе ён стварае зыбкія пяскі: тое, што было звонку, апускаецца ўніз, паглынаецца хвалямі гарачага пару, назаўжды сыходзіць з паверхні. Унутры Мінска —  вечная сухата і скупнасці знявечаных болем бяздомных людзей. 

Мы едзем на Купалле ў ліпені. Народныя прыкметы кажуць, што гэта час ачышчэння, але я нічога не выкідваю. Рэчы спяць у звыклым безвантробным стане. Нічога не адчуваю ні на шляху наперад, ні назад. Слуцкае марозіва «Нежная королева» хутка губляе глазуру ў маёй гарачай руцэ. Гэта ж адбываецца і са мной: з усяго цела зыходзіць халодны пот, нябачныя драбнічкі — дыфузія з ветрам, я зліваюся з месцам, я раблюся ім. 

Гэта не важна. Вось што важна: у парку шмат людзей, настолькі шмат, што да бясплатнага супа не прабіцца, а за дранікамі і халадніком чарга заплятаецца на паўтары гадзіны. Я думаю, што павінна адчуваць радасць, але вялікія вянкі са штучных кветак і гучная барацьба за бярозавыя галінкі аднімаюць апошнія сілы. Разгарачаны сарматкай натоўп хваляй сцякае да ракі, каб адправіць вянкі плыць, я проста перабіраю нагамі, намагаюся не заплакаць ад нечаканай крыўды і суму па доме, ад перадаўленых ног і рагатлівых мужыкоў. Па якім доме? Каб расшыфраваць гаданне, патрэбна ведаць напрамак свету, але мы адрэзаныя ад навігацыі. 

Прыходзіцца стаяць у чарзе, каб кінуць свой вянок. калі нарэшце мая чарга надыходзіць, я не бачу яго прызямлення. Толькі: мой вянок ляціць скрозь людзей і амаль не кранаецца галоў, мой вянок ляціць у вялікую зубастую пастку разрыву — геалагічнага і метафарычнага — мой вянок ляціць сарваным сцягам на прадаўленае тугой дно — агульнае і асабістае, личное и политическое, личное и есть политическое, кричу я себе, но говори о себе поменьше. Мой вянок падае, напэўна, на мясісты вытаптаны бераг. Я яго не бачу. Ён адзін з тысячы такіх жа вянкоў: голы, паніклы і галодны — як і мы ўсе.